Amsta JUST-team: 'LVB'ers met een delictsachtergrond begeleiden naar een betere toekomst'
Dit jaar bestaat het Amsta JUST-team twee jaar. Een bijzonder team dat zorg en begeleiding biedt aan cliënten die een Licht Verstandelijke Beperking (LVB) hebben en in contact staan of zijn geweest met justitie. Want in de praktijk blijkt dat die twee nogal eens samengaan. Hoe gaat het JUST-team te werk en wat heeft de aanpak sinds de oprichting van het team opgeleverd? We spraken met cliënt Dirk Blaazer en coördinerend begeleider Cerise Roefs.
Derde van alle gedetineerden licht verstandelijk beperkt
Uit onderzoek blijkt dat ruim een derde van alle gedetineerden in Nederland een licht verstandelijke beperking heeft. Toch wordt in de gevangenis hun LVB vaak niet goed herkend, waardoor ze tijdens en na hun detentie niet altijd de juiste hulp en ondersteuning krijgen. ‘Je ziet het niet een twee drie aan de buitenkant, maar mensen met een LVB hebben vaak een laag IQ en een beperkte sociaal-emotionele redzaamheid’, vertelt Cerise. ‘LVB'ers hebben vaak een weinig volwassen begrip van oorzaak en gevolg en kunnen behoorlijk beïnvloedbaar zijn. Dat maakt ze extra kwetsbaar voor verkeerde beslissingen, zeker wanneer ze zich in een fout milieu bevinden. Criminelen kunnen makkelijk misbruik maken van hun wens om erbij te horen.’
Groeiende behoefte aan specialistische begeleiding
‘Binnen Amsta merkten we dat veel van onze cliënten met een LVB een delictsachtergrond hadden’, vertelt Cerise. ‘Aanvankelijk werden deze mensen allemaal vanuit hetzelfde ambulante team begeleid, maar eigenlijk vraagt deze groep om meer specifieke expertise, zoals kennis van het rechtssysteem. Daarom besloten we het JUST-team op te richten. Best bijzonder, want in Amsterdam zijn wij een van de weinige zorgorganisaties die deze specialistische ambulante begeleiding biedt.’ Hoewel het JUST-team nog maar iets meer dan twee jaar bestaat, groeit het snel. Inmiddels werkt het met zeven vaste medewerkers en is het aantal cliënten in korte tijd gegroeid van zeven naar zesenveertig. Ook werkt het team samen met een gedragswetenschapper en -sinds kort- met een ervaringsdeskundige.
Terug naar het rechte pad
Cliënten komen op verschillende manieren bij het JUST-team terecht. Soms start de begeleiding al tijdens detentie, maar het team ziet ook veel cliënten die onder toezicht van de reclassering staan. Dirk Blaazer is zo’n cliënt. ‘Ik heb wel 20 jaar in de gevangenis doorgebracht, verdeeld over mijn hele leven. Ik gebruikte ontzettend veel drank en drugs en raakte telkens weer op het verkeerde pad. Maar na een weer terugval kwam er vorig jaar een omslagpunt en heb ik actief hulp gezocht bij de reclassering. Zij wezen we uiteindelijk op het JUST-team van Amsta.’
Voor het eerst in zijn leven kreeg Dirk het besef dat het anders moest. En dat terwijl hij het een aantal jaar daarvoor eigenlijk al had opgegeven. ‘In 2011 kreeg ik de diagnose kanker en zou ik nog maar zes weken te leven hebben. Maar nu, zoveel jaar later, ben ik er nog steeds. En dus ging ik door, maar op den duur wist ook: dit moet anders. Daarnaast hoorde ik in die periode na hersteld contact met m’n kinderen dat ik kleinkinderen had. Ook dat heeft wat in me veranderd.’
Divers takenpakket
De begeleiding door het JUST team is voor geen cliënt hetzelfde. Cerise: ‘Ons takenpakket is zo divers als de cliënten zelf en vaak afhankelijk van de voorwaarden die door de rechter zijn opgelegd. Bijvoorbeeld dat een cliënt actief zoekt naar een woning of dagbesteding, agressie onder controle krijgt of werkt aan toekomstperspectief. Wij helpen met het regelen van praktische zaken, maar voeren ook gesprekken die een cliënt op de juiste weg houden.’
Vertrouwen en steuntje in de rug
Dirk werd door het JUST-team begeleid tijdens zijn behandeling bij een afkickkliniek in Hoofddorp. ‘Het helpt echt dat mijn begeleider meegaat naar afspraken daar. Voor mij is het lastig als het buiten Amsterdam is en ik niet goed weet hoe je er met het OV kom. Ik ben dan al snel geneigd gewoon niet te gaan. Ik ben blij met dit steuntje in de rug. Mijn ervaring met instanties was tot nu toe niet geweldig, maar bij Amsta heb ik het gevoel dat er beter wordt geluisterd. Dat schept vertrouwen.’
‘Dit werk draait om het zoeken naar verbinding en vertrouwen’, vertelt Cerise. ‘Dat vraagt vaak om engelengeduld, maar toch moet je blijven volhouden. Op een positieve manier, zodat cliënten weten dat je er voor ze bent. We kunnen ze ook niet dwingen, want het accepteren van onze hulp blijft vrijwillig. Cliënten motiveren om, ondanks eerdere negatieve ervaringen met instanties, toch begeleiding te accepteren. Dat is de kunst.’ Niet onbelangrijk hierbij is de tijd en ruimte die er per cliënt is. ‘Wij worden apart gefinancierd vanuit justitie en kunnen twintig uur per week aan elke cliënt besteden, in plaats van de in de ambulante zorg gebruikelijke twee uur. We kunnen dus echt investeren in de kwaliteit van de begeleiding.’
Tussen wal en schip
Als de onder toezichtstelling van een cliënt afloopt, stopt ook de begeleiding vanuit het JUST-team. En helaas valt een aantal cliënten dan nogal eens tussen wal en schip. Cerise: ‘In sommige gevallen wordt ondersteuning dan verder vanuit de Wmo door gemeenten gefinancierd, maar niet iedere cliënt kiest daarvoor of komt hiervoor in aanmerking. Daarbij wordt op dit niveau vaak geen specialistische begeleiding voor LVB'ers aangeboden. Terwijl deze groep dat in veel gevallen wel nodig heeft.’
Zaadjes planten voor betere toekomst
Voldoende ruimte voor verbetering dus, maar voor Cerise geen reden om zich niet vol enthousiasme en gedrevenheid te blijven inzetten voor de doelgroep. ‘Ik ben blij dat wij de tijd hebben om cliënten te léren om te hulp te vragen en hun netwerk te gebruiken. Kijk, sommigen zijn echt geen lieverdjes. Maar ik geloof ook in tweede kansen en dat je je, zeker bij een groep als deze, moet afvragen waarom mensen bepaalde keuzes maken. Ik ben geen reddende engel, maar kan wel zaadjes planten die cliënten helpen naar een betere toekomst. Want hoe klein het succes ook: ze bloeien er van op, en dat gun ik ze.’