Palliatieve zorg en islam: "Rein naar Allah gaan"

Wat is palliatieve zorg?

“Palliatieve zorg is alle warme en liefdevolle zorg voor een cliënt die ongeneeslijk ziek is en terminaal is”, vertelt Dalila. “In deze fase is er niet alleen aandacht voor lichamelijke klachten, maar ook voor psychische, sociale of spirituele problemen die zich bij een cliënt of naasten (kunnen) voordoen. Ik wilde deze cliënte graag helpen bij het begeleiden van haar laatste levensfase. Vanuit mijn beroep maar ook als geloofsgenoot, omdat ik benieuwd was hoe de islam hiermee omgaat.”

Islam en de laatste levensfase

Voor islamieten zijn spiritualiteit en religie in de stervensfase erg belangrijk. “We geloven dat mensen elkaar terugzien in het hiernamaals en dat het leven in deze wereld goed moet worden afgesloten”, vertelt Dalila. “Het is het moment waarop je Allah om vergeving vraagt. De pijn die iemand dan kan ervaren staat gelijk aan het wegwassen van de zonden. Je doorloopt het om daarna rein naar Allah te kunnen gaan. Ook wordt tijdens het sterven de geloofsgetuigenis uitgesproken, waarin je verklaart dat er geen andere god is dan Allah en dat de profeet Mohammed zijn boodschapper is.”

Bij vol bewustzijn

Binnen de palliatieve zorg kan een arts voorstellen om over te gaan tot het gebruik van morfine, een middel dat aardig versuffend kan werken en dat zeker bij mensen die benauwd zijn en veel pijn hebben uitkomst kan bieden. Voor sommigen een logische humanitaire overweging, maar onder moslims vaak een taboe. Ook de familie van de cliënte die Dalila begeleidde wilde absoluut niet dat bij haar morfine werd toegediend. “De islam schrijft voor dat gelovigen de stervensfase en het uitspreken van de geloofsgetuigenis in vol bewustzijn moeten meemaken. En veel moslims geloven niet dat dat bij gebruik van morfine gebeurt. Ik vond het ook moeilijk om te zien, want deze mevrouw had veel pijn, maar als geloofsgenoot en na gesprekken met de familie begreep ik ook hoe zwaar het spirituele en religieuze aspect woog."

Bij Amsta moet iedereen zichzelf kunnen zijn

Amsta vindt aandacht voor verschillende levensovertuigingen belangrijk. Omdat we willen dat cliënten en medewerkers zich bij ons thuis voelen. Zo zijn er op De Raak en De Beusemaecker woongroepen speciaal voor islamitische cliënten. Op deze afdelingen heeft het merendeel van de cliënten en medewerkers een islamitische achtergrond en is er veel aandacht voor het islamitisch geloof, eten en cultuur. Ook bijzonder is de afdeling Rozeneiland op het Dr. Sarphatihuis, een plek waar LHBTI-ouderen zichzelf kunnen zijn.

Lot in handen van Allah

Bij veel pijn en lichamelijke klachten kiezen sommige cliënten (of hun naasten) er bewust voor om het stervensproces te bespoedigen door te stoppen met eten en drinken. Met de juiste begeleiding kan dat tot een rustige en zachte dood leiden. Toch ligt ook zo’n keuze vaak gevoelig binnen de islam. Dalila: “Ook in zo’n geval kan verminderd bewustzijn optreden en daarbij, als moslim ligt je lot in handen van Allah: Hij bepaalt wanneer je gaat. In het geval van deze cliënt heeft de arts wel voorgesteld om te stoppen met eten en drinken, maar ook dit wilde de familie niet.”

Kijken wat wel kan

Een lastige situatie. Hoe gingen Dalila’s niet-islamitische collega’s hier mee om? “Ik merkte aan de arts en andere collega’s dat ze best moeite hadden met de wens van de familie. En toch, het waren nu eenmaal keuzes die we moesten accepteren. Verder moet je er alles aan doen om te kijken wat wél kan en wat de cliënt en familie prettig vinden. Want uiteindelijk is dat precies wat palliatieve zorg inhoudt. Zo middenin de eerste coronagolf was dat overigens soms best een uitdaging. Zo mocht er bijvoorbeeld maar één familielid langskomen. Nu kwam haar kleindochter vaak en zij nam dan cd’s mee met daarop koranverzen. En een andere collega die de koran kent las haar stukjes voor. Daar werd ze zichtbaar rustig van. Ook merkte ik dat ze goed reageerde op kleine prikkels zoals het zachtjes strelen van haar hand. Dan verscheen af en toe een kleine glimlach op haar gezicht.”

Nieuwe afweging

De cliënte die Dalila begeleidde hield het maandenlang vol. Zo lang dat de behandelend arts op den duur opnieuw morfine voorstelde. Andere medicatie hielp niet meer en de pijn werd steeds erger. “Op dat moment hebben we een imam geraadpleegd en is samen met de familie opnieuw een afweging gemaakt. Uiteindelijk werd besloten om de dag erna te beginnen met morfine, maar alleen op zorgmomenten. Dan was de pijn namelijk het ergst. Er zou dus heel gericht aan pijnbestrijding worden gedaan. Zou, want op de avond ervoor stierf de cliënte.”

Beter begrip islamitische waarden

Voor Dalila was het begeleiden van de cliënte een bijzondere en leerzame periode. “Ik denk dat ik professioneel maar ook vanuit mijn achtergrond een belangrijke bijdrage heb kunnen leveren. Voor de cliënt en de familie zelf, omdat je elkaar misschien sneller begrijpt. Maar zeker ook voor mijn niet-islamitische collega’s, bij wie ik zag dat ze het lastig vonden om de overwegingen van de familie te begrijpen en te accepteren. Ik hoop en denk ook wel dat mijn verslag, juist door zo bewust de aandacht op het onderwerp te vestigen, heeft gezorgd voor een beter begrip van islamitische waarden omtrent de stervensfase.”